ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
Οι παρακάτω διαδροµές, που το Μεγαλύτερο Μέρος τους είναι σε λιθόστρωτα παλιά είναι µερικές µόνο από τις πολλές που προσφέρονται στους λάτρεις της πεζοπορίας. 1 ΦΑΛΑΤΑΔΟΣ - ΜΑΓΓΑΝΑΡΙ - ΠΛΑΤΥ - ΑΚΤΗ ΛΙΒΑΔΑΣ
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαδρομή, με το µμεγαλύτερο μέρος της σε λιθόστρωτο μονοπάτι. με αφετηρία το όμορφο Φαλατάδο, βαδίζοντας στις σκιερές όχθες του ποταμού της περιοχής Μέσα σε πυκνή βλάστηση από πλατάνια και βελανιδιές θα εξερευνήσετε τοποθεσίες µε παλιούς νερόΜυλους, στη θέση «Λυδάκια», θα σας εντυπωσιάσουν οι αποσαθρωµένοι γρανιτόλιθοι, ένα ευφάνταστο γλυπτό της φύσης. Μέσω των ειδυλλιακών περιοχών Πλατύ και Μαγγανάρι, καταλήγετε στον Όρµο της Λιβάδας, µιας πανέµορφης και πεντακάθαρης παραλίας. Αν το επιθυΜείτε, µπορείτε να βαδίσετε λίγο ακόμη ως το Φάρο της Λιβάδας, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού.
2 ΞΙΝΑΡΑ - ΞΩΜΠΟΥΡΓΟ - ΚΟΥΜΑΡΟΣ - ΣΚΑΛΑΔΟΣ- ΚΡΟΚΟΣ - ΣΜΑΡΔΑΚΙΤΟ - ΤΑΡΑΜΠΑΔΟΣ - ΚΑΜΠΟΣ - ΛΟΥΤΡΑ – ΠΕΡΑΣΤΡΑ
Αυτή η πεζοπορική διαδρομή, αν και είναι μεγάλη και κουραστική αξίζει γιατί θα σας δώσει την ευκαιρία να γνωρίσετε αρκετά χωριά της ενδοχώρας διασχίζοντάς τα και να θαυΜάσετε το όμορφο φυσικό τοπίο. Με αφετηρία το χωριό Ξινάρα, έδρα του δήΜου Εξωµβούργου, όπου δεσπόζει το Μεγαλόπρεπο κτίριο της καθολικής αρχιεπισκοπής, ανηφορίζετε προς το Ξώµπουργο που υψώνεται επιβλητικά πάνω από το χωριό. Στην κορυφή του Κάστρου η πανοραµική θέα θα σας μαγέψει, ενώ τα διάσπαρτα ερείπεια θα σας υπενθυμίσουν παλιές δόξες του νησιού. Στη συνέχεια, περνάτε από τον ΚουΜάρο, στην πλαγιά του βουνού «Φούρκα», µε θέα την κοιλάδα της Κώμης και τα χωριά της. Έχοντας δεξιά σας το Μοναδικό τοπίο της Βώλαξ µε τους παράξενους γρανιτένιους σχηματισμούς, θα κατηφορίσετε προς το πλησιέστερο χωριό, το Σκαλάδο. Στη συνέχεια, κατηφορίζοντας θα συναντήσετε τον Κρόκο, γραφικό χωριό Μέσα σε δροσερή ρεματιά. Η πορεία ακολούθως μετατρέπεται σε ανηφορική αλλά είναι ευχάριστη, καθώς βαδίζετε σε μονοπάτι που διασχίζει καλλιεργηΜένες εκτάσεις µε νερά και οπωροφόρα δέντρα. Συναντώντας στο διάβα σας γραφικά ξωκλήσια, περιστεριώνες, αλώνια, ανεμόμυλους θα φτάσετε στο Σµαρδάκιτο, χωριό µε ωραία θέση και αρχιτεκτονική, και µε την δροσερή πηγή, όπου και θα ξαποστάσετε. Συνεχίζοντας προς τον Ταραµπάδο, θα απολαύσετε το ειδυλλιακό θέαΜα των περίτεχνων περιστεριώνων που βρίσκονται διάσπαρτοι στην περιοχή και είναι από τους µεγαλύτερους και καλύτερα διατηρηµένους του νησιού. Ακολούθως, θα προχωρήσετε προς τον Κάµπο, κι από κει θα κατηφορίσετε προς τα Λουτρά, χωριό καταπράσινο, έδρα των Ουρσουλινών και Ιησουϊτών µοναχών. Τέλος, φτάνετε στο τέρμα της διαδρομής, στην Περάστρα, προχωρώντας παράλληλα σχεδόν στο ρέµα της Κώµης, ανάµεσα σε πικροδάφνες και λυγαριές και διασχίζοντας παλιά πέτρινα γεφύρια και λιθόστρωτα δροµάκια.
3 ΜΟΝΗ ΚΕΧΡΟΒΟΥΝΙΟΥ - ΜΟΥΝΤΑΔΟΣ - ΣΜΠΕΡΑΔΟΣ - ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ – ΞΩΜΠΟΥΡΓΟ
Αυτή τη διαδροµή, Μπορείτε να την ξεκινήσετε από τη Μονή Κεχροβουνίου και να καταλήξετε στο Ξώµπουργο ή και αντίστροφα. Αν αποφασίσετε να την πραγΜατοποιήσετε, έχετε υπόψη πρέπει να έχετε αντοχές σε κατήφορο και ανήφορο, μια και θα κατευθυνθείτε από το ένα ύψωμα του νησιού προς το άλλο. Από το Μοναστήρι ξεκινά λιθόκτιστο φιδωτό µονοπάτι που κατηφορίζει την πλαγιά µε τα χωράφια και τις πεζούλες, τους στάβλους και τα αλώνια και καταλήγει στο χωριό Μουντάδος. Εδώ θα μπορέσετε να δροσιστείτε πίνοντας νερό από την πηγή. Στη συνέχεια, περνώντας λιθόκτιστο γεφύρι και αφήνοντας στα δεξιά την καταπράσινη Καρυά και το λόφο του «Κολοκυθά» µε τον ερειπωμένο ανεμόμυλο, θα φτάσετε στα χωριά Σµπεράδο και Τριπόταµο. Οι δυο αυτοί παραδοσιακοί οικισµοί µε τους αµέτρητους περιστεριώνες, τις λιθόκτιστες βρύσες και τα ξωκλήσια που τους περιβάλλουν θα σας γοητεύσουν. Μετά τον Τριπόταµο, ο δρόµος γίνεται ανηφορικός και συµπίπτει µε τον αρχαίο δρόµο προς το Ξώµπουργο. Η διαδροΜή, περνώντας µέσα από τα ερείπια της αρχαίας πόλης µε κατάλοιπα του επιβλητικού αρχαϊκού τείχους, τα διάφορα κτίσµατα και το ιερό της Δήµητρας, καταλήγει στους πρόποδες του βράχου που φιλοξένησε για αιώνες το µεσαιωνικό Κάστρο του νησιού. Μάλιστα, η περιήγηση µπορεί να ολοκληρωθεί µε µια ξενάγηση στη Μονή της Ιεράς Καρδίας του Ιησού, αλλά και µε ανάβαση στο Φρούριο, για όσους φυσικά αντέχουν.
4 ΚΙΟΝΙΑ - ΚΤΙΚΑΔΟΣ - ΣΜΟΥΡΔΙΑ - ΒΑΡΥ - ΠΟΛΕΣ – ΧΩΡΑ
Δυο µικρότερες πορείες αυτής της διαδροµής είναι αυτές που συνδέουν τα χωριά Κτικάδο και Χατζηράδο µε τα Κιόνια, όρµο µε οικισµό και αρχαιολογικό χώρο, όπου βρίσκονται τα ερείπια του ναού του Ποσειδώνα και της Αµφιτρίτης. Είναι σχετικά σύντοµες και ξεκούραστες πορείες, αφού είναι κατηφορικές, αλλά και ευχάριστες µε εξαιρετική θέα στην γαλάζια απεραντοσύνη του Αιγαίου και τη γειτονική Σύρο. Θα βαδίσετε από αγροτικούς δρόµους και θα διασχίσετε γεφύρια µέσα σε καταπράσινο τοπίο. Το τµήµα αυτό της διαδροµής συνδέεται µε την παλιά αρτηρία Χώρας-Ξώµπουργου, η οποία καταλήγει στη Χώρα, περνώντας δίπλα από το τείχος της Αρχαίας Τήνου στη θέση «Πόλες» και από τα κατάλοιπα του Πεισιστράτειου υδραγωγείου. Αν θέλετε να ακολουθήσετε ολόκληρη τη διαδροµή θα ξεκινήσετε από το Χατζηράδο ή τον Κτικάδο, θα περάσετε µέσα από τα ερείπια παλιού χωριού, και στη θέση Σµουρδιά θα κατηφορίσετε στο λιθόστρωτο Μονοπάτι Ξώµπουργου-Χώρας. Μια υπέροχη διαδροΜή για όσους τους γοητεύει η αρχαιολογία.
5 ΦΑΛΑΤΑΔΟΣ - ΒΩΛΑΞ - ΓΡΙΖΑ - ΣΚΛΑΒΟΧΩΡΙΟ – ΑΓΑΠΗ
Η διαδροµή αυτή οδηγεί από τα «Πάνω» στα «Κάτω Μέρη» της Τήνου, ξεκινώντας από το βόρειο άκρο του Φαλατάδου και συγκεκριµένα τον Καθλικάρο και καταλήγοντας στο χωριό Αγάπη. Θα διασχίσετε ένα µοναδικό τοπίο µε τεράστιους γρανιτόλιθους, θα φτάσετε στο χωριό Βωλάξ. Στη συνέχεια, προχωρώντας στην περιοχή Γρίζα, κατά µήκος της ρεµατιάς µε πρίνους, σκίνα και πικροδάφνες, θα βρεθείτε στο χωριό Αγάπη, µε τα πέτρινα γεφύρια, τους πολλούς περιστεριώνες, τις φραγκοσυκιές και τις αµυγδαλιές. Με µια µικρή παρέκκλιση, µπορείτε να επισκεφτεί το µικρό Σκλαβοχωριό, γενέτειρα του ζωγράφου Νικολάου Γύζη.
6 ΣΤΕΝΗ - ΠΟΤΑΜΙΑ - ΜΑΡΟΥΛΗ – ΛΥΧΝΑΦΤΙΑ
Από τη Στενή, κεφαλοχώρι της Τήνου, Μπορείτε να ακολουθήσετε το λιθόστρωτο µονοπάτι που κατηφορίζει νοτιοανατολικά µε κατάληξη στην καταπράσινη και ήσυχη παραλία της Λυχναφτιάς. Στην πορεία θα συναντήσετε το χωριό της Ποταµιάς µε τις ρεµατιές του, θα περπατήσετε στο παλιό Μονοπατάκι της «Τάρταρης», αφού πρώτα διασχίσετε το πέτρινο γεφύρι και, κατηφορίζοντας προς Μαρούλη (υπέροχο φυσικό τοπίο), θα συναντήσετε παραδοσιακούς περιστεριώνες µέσα σε περιβόλια. Στη θέση «Νερόµυλος» αξίζει να σταµατήσετε για να ξαποστάσετε και να θαυΜάσετε τον παλιό οικισµό µε το νερόµυλό του. Το τέλος της διαδροµής είναι η µαγευτική παραλία της Λυχναφτιάς µε τα πολύχρωµα βότσαλα, τα πράσινα νερά και θέα στη βόρεια Μύκονο.
7 ΜΥΡΣΙΝΗ - ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ - ΚΟΡΥΦΗ ΤΣΙΚΝΙΑ
Η διαδρομή αυτή οδηγεί στην κορυφή του Τσικνιά (726µ ύψος), βουνού µε µύθους γύρω από το όνοµά του. Ξεκινώντας από το χωριό Μυρσίνη παίρνετε το µονοπάτι προς «Ξωκόπι» που οδηγεί στους πρόποδες του βουνού. Στη θέση «Μάρµαρα» αρχίζει η ελικοειδής ανάβαση προς το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, για να καταλήξει στην κορυφή του Τσικνιά. Εδώ θα σας καταπλήξει η θέα που ανοίγεται µπροστά σας σε όλη την Τήνο και το Αιγαίο Πέλαγος µε τα γύρω νησιά.
8 ΔΥΟ ΧΩΡΙΑ - ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ - ΚΟΥΝΑΡΕΣ - [ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑ] - ΑΓΙΟΣ ΣΩΣΤΗΣ
Με αφετηρία το «γλυστέρνι», την κάτω βρύση των Δυο Χωριών, ακολουθήστε το παλιό φιδωτό µονοπάτι και κατηφορίστε την πλαγιά έχοντας κατά τη διαδρομή σας απεριόριστη θέα στη θάλασσα. Μπροστά απλώνονται τα βοσκοτόπια της «Μανταλούς», ενώ τριγύρω υπάρχουν διάσπαρτα ξωκλήσια και ελαιώνες. Φτάνοντας στο Μοναστήρι της Φανερωµένης και στη θέση «Κουναρές», αξίζει να κάνετε στάση για να θαυµάσετε το τοπίο και να αποθαυμάσετε τα κατάλοιπα του αρχαίου αγροτικού οικισµού. Μετά τις Κουναρές, η διαδροµή διχάζεται σε δυο κλάδους: ο ένας οδηγεί στην Αγία Βαρβάρα και ο άλλος –η κύρια διαδροµή- στο γραφικό λιµανάκι του Αγίου Σώστη, µε ωραία παραλία.
9 ΚΑΛΛΟΝΗ - ΑΕΤΟΦΩΛΙΑ - ΚΟΡΗΣ ΠΥΡΓΟΣ - ΣΤΑΥΡΙΑ - ΜΟΝΗ ΚΑΤΑΠΟΛΙΑΝΗΣ - ΠΛΑΤΙΑ – ΠΥΡΓΟΣ
Αυτή η µεγάλη και εξαιρετικού πολιτιστικού ενδιαφέροντος διαδροµή, που οδηγεί από τα Κάτω Μέρη στην Έξω Μεριά, θα σας δώσει την ευκαιρία να αποκτήσετε µοναδικές εµπειρίες, γνωρίζοντας την ανεξερεύνητη πλευρά της Τήνου. Θα ξεκινήσετε από την Καλλονή, ένα πολύ όµορφο χωριό, όπως προδίδει και το όνοµά του, θα ανηφορίσετε προς την Αετοφωλιά µε την ωραία θέα και τη γραφική πηγή, θα διασχίσετε το λιθόκτιστο γεφύρι και θα φτάσετε στους Αγίους Αναργύρους και στα Πυργιά, όπου υπάρχουν ερείπια από τους ελληνιστικούς χρόνους. Προχωρώντας πάντα στη βόρεια πλευρά της Τήνου µε τις απότοµες πλαγιές και την άγρια νησιωτική φύση, και έχοντας δεξιά του το πέλαγος θα σταµατήσετε στην τοποθεσία Κόρης Πύργος, για να απολαύσετε το µοναδικό τοπίο του λαγκαδιού της Χαλακιάς και αγροικίες χτισµένες πάνω σε αρχαίο οικισµό, καθώς και στα Σταυριά, έναν άλλο σηµαντικό αγροτικό οικισµό. Σε όλη τη διαδροµή το τοπίο είναι ξερό µε χαµηλή βλάστηση και χωράφια µε τις χαρακτηριστικές πεζούλες χτισµένες µε ντόπιο πέτρωµα. Ο επόµενος σταθµός είναι το Μοναστήρι της Καταπολιανής χτισμένο το 18ο αιώνα. Βρίσκεται στην πλαγιά του βουνού στην περιοχή των Υστερνίων και έχει υπέροχη θέα στα χωριά της Έξω Μεριάς και πηγή µε δροσερό νερό. Στη συνέχεια η πορεία είναι καθοδική προς το χωριό Πλατιά µε το ηρώο του, αφιερωµένο στους πεσόντες Πανορµίτες, και τελικό προορισµό, τον Πύργο, το µεγαλύτερο χωριό της Τήνου. Εδώ θα περπατήσετε τα µαρµαρόστρωτα δροµάκια, θα επισκεφτείτε τα Μουσεία Χαλεπά και Πανορµιτών Καλλιτεχνών, τη Σχολή Καλών Τεχνών, το νεκροταφείο του χωριού µε τα υπέροχα γλυπτά του, το νέο Μουσείο Μαρµαροτεχνίας, θα θαυµάσετε τα σπάνιας ομορφιάς Μαρμάρινα υπέρθυρα, και θα ξαποστάσετε στην γραφική πλατεία του χωριού µε τον υπεραιωνόβιο πλάτανο.
10 ΚΑΡΔΙΑΝΗ - ΙΣΤΕΡΝΙΑ - [ΟΡΜΟΣ ΙΣΤΕΡΝΙΩΝ] - ΒΕΝΑΡΔΑΔΟΣ - ΠΥΡΓΟΣ - ΜΑΡΛΑΣ - ΜΑΜΑΔΟΣ
Με αφετηρία την Καρδιανή, καταπράσινο χωριό στη νοτιοδυτική πλευρά της Τήνου, που «κρέµεται» κυριολεκτικά στην πλαγιά βουνού µε µοναδική θέα στο πέλαγος και τη Σύρο, θα προχωρήσετε παράλληλα µε την επαρχιακή οδό προς τα Υστέρνια, µεγάλο και όµορφο χωριό, όπου αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να περπατήσετε στα µαρµαρόστρωτα δρομάκια, να επισκεφθείτε το Μουσείο Υστερνιωτών Καλλιτεχνών και την περίτεχνη καθεδρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Μπορείτε επίσης να κατηφορίσετε στο λιθόστρωτο δροµάκι µε τα σκαλοπάτια προς τον Όρµο των Υστερνίων. Από εκεί, συνεχίστε προς τον Πύργο, περνώντας από το γραφικό χωριό Βεναρδάδο, που βρίσκεται σε ρεµατιά µε πλατάνια. Αφού εξερευνήσετε το µεγαλύτερο και ωραιότερο χωριό της Τήνου, τον Πύργο, διασχίζοντας αρχικά την παλιά λιθόστρωτη αρτηρία που οδηγεί στον Πάνορµο, ακολουθήστε την ανηφορική διακλάδωση προς το Μαρλά, και το Μαµάδο, το δυτικότερο οικισµό του νησιού, µε υπέροχη θέα προς το Στενό Τήνου-Άνδρου και την Άνδρο.
ΠΗΓΗ : http://www.golden-greece.gr/places/kyklades/tinos/paralies_tinos.php
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ......
ΧΩΡΙΟ ΣΜΑΡΔΑΚΙΤΟ
Το χωριό αυτό είναι κτισμένο στην Ν.Α. πλευρά του βουνού "Ράχες" με θέα πολλά χωριά των Κάτω Μερών και το Εξώμβουργο.
Χωριό γραφικότατο, με πλακόστρωτους δρόμους και δίπατα σπίτια, στολισμένα με υπέρθυρα και φροντισμένες αυλές.
Η εκκλησία του είναι ο Αγ. Αντώνιος με υψηλό πύργινο καμπαναριό. Μπροστά της υπάρχει μια μεγάλη πλακόστρωτη πλατεία με παραδοσιακό πλυσταριό και τρεχούμενο νερό από το ξυνάρι της παμπάλαιας πηγής.
Αν ψάχνετε να φάτε εκλεκτές παραδοσιακές γεύσεις, η ταβερνούλα-καφενείο του χωριού είναι γνωστή στην Τήνο για τις νοστιμιές της.
μικρά αρχιτεκτονικά θαύματα… στα αζήτητα
Tης ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΒΙΤΣΑΝΟΥ
φωτογραφίες ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ, ΠΑΥΛΟΣ ΦΥΣΑΚΗΣ
Tης ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΒΙΤΣΑΝΟΥ
φωτογραφίες ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΒΟΣ, ΠΑΥΛΟΣ ΦΥΣΑΚΗΣ
Αιώνες τώρα μετατρέπει άγονα εδάφη σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, συγκρατεί το νερό και κάνει άνυδρους τόπους, φιλόξενους και αρχιτεκτονικά ξεχωριστούς. Σήμερα, η ξερολιθιά – η παραδοσιακή τεχνική κατασκευής τοιχώματος μόνο από πέτρα – εγκαταλείπεται. Το να μην αφήσουμε να χαθούν αυτά τα μικρά αρχιτεκτονικά «θαύματα» δεν είναι μόνο ζωτικό για τα νησιά μας, αλλά αποτελεί και μέγιστο θέμα πολιτισμού.
ΠΗΓΗ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”
www.kathimerini.gr
www.kathimerini.gr
Oι περισσότεροι από μας, παιδιά της πόλης, τις αντιμετωπίζουμε ως ένα γραφικό στολίδι των νησιών. Οχι αδίκως. Η συμμετρία των πέτρινων όγκων της ξερολιθιάς είναι τόσο αρμονικά δεμένη με το περιβάλλον που μοιάζει να είναι αποτέλεσμα μιας φυσικής διεργασίας και όχι της επέμβασης του ανθρώπου.
Οι ξερολιθιές, όμως, αυτοί οι πέτρινοι τοίχοι αντιστήριξης που κρατάνε τις πεζούλες στα νησιά, οι μάντρες και οι φράχτες που χωρίζουν ιδιοκτησίες και ακολουθούν τα καλντερίμια, ακόμα και οι στάβλοι, οι αποθήκες και οι μύλοι, που φτιάχνονται εδώ και αιώνες στα νησιά του Ιονίου, του Αιγαίου, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, μόνο με πέτρα, χωρίς κανένα συνδετικό υλικό -όπως τσιμέντο ή λάσπη- να τις ενώνει, δεν είναι μόνον αισθητικά εξαιρετικές αλλά ζωτικές για τους τόπους και τους κατοίκους τους.
Πώς θα ήταν τα νησιά μας χωρίς ξερολιθιές; Αγονοι ορεινοί όγκοι, μέρη ρημαγμένα από τον αέρα, αφιλόξενα για τον άνθρωπο και για τις δραστηριότητές του. Δεν είναι υπερβολές. «Το χώμα στα νησιά είναι λίγο και η κατωφέρεια μεγάλη», λέει στο ΟΙΚΟ ο λαογράφος, Αλέκος Φλωράκης, που εργάζεται στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας που ετοιμάζει η Τράπεζα Πειραιώς στην Τήνο. «Αν δεν υπήρχαν αναβαθμίδες ή τράφοι, όπως τις λέμε εδώ, θα ήταν αδύνατον να επιβιώσει ο ντόπιος πληθυσμός».
Στην Τήνο, δεν υπάρχει βουνό χωρίς τους δαντελωτούς πέτρινους σχηματισμούς. Αυτό που λέμε ελληνικό νησί δεν αποτελείται μόνο από καφέ χώμα και γαλάζια θάλασσα αλλά κυρίως από πέτρες. Πέτρες τιθασευμένες από τον άνθρωπο, τοποθετημένες με τάξη και αρμονία η μία πάνω στην άλλη, η μία δίπλα στην άλλη με σφήνες ή χωρίς, δεμένες μεταξύ τους με τους νόμους της ισορροπίας και της βαρύτητας, στέκουν αιώνιοι τοποτηρητές. Δημιουργούν ασύμμετρα γεωμετρικά σχήματα, επιβάλλουν τη δική τους αρχιτεκτονική τοπίου, στρίβουν, ανηφορίζουν ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους.
Σε όλη τους την περιπλάνηση επιμένουν στα κυκλικά και παράγωνα σχήματα και αποφεύγουν τις απόλυτες ευθείες και τις αυστηρές γραμμές των σύγχρονων γεωργικών παραγωγικών μονάδων. Αυτό είναι ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η έλλειψη συνδετικού υλικού, παράλληλα, τους δίνει τη δυνατότητα να προσαρμόζονται στην πίεση του εδάφους και του νερού, δημιουργώντας παραμορφώσεις. Σαν να έχουν ζωή, αλλάζουν σχήματα και γραμμές ανάλογα με τις συνθήκες. Ταυτόχρονα, αν για κάποιο λόγο καταστραφούν σε ένα σημείο, δεν πέφτουν ολόκληρες ούτε χρειάζονται συνολική αποκατάσταση του τοιχώματος, όπως με το τσιμέντο. Ουσιαστικά μιλάμε για μικρά αρχιτεκτονικά «θαύματα» που δυστυχώς όσο περνούν τα χρόνια χάνονται παράλληλα με την απομάκρυνση των νησιωτών από τον πρωτογενή τομέα και την εγκατάλειψη της υπαίθρου.
Πριν από μερικές δεκαετίες η αποκατάσταση της ξερολιθιάς αντιστήριξης αποτελούσε μέρος της ετήσιας ρουτίνας των αγροτών. Ο κ. Γιάννης Ψάλτης, προέδρος του Περιβαλλοντικού Συλλόγου «Φίλοι του Πρασίνου» στην Τήνο, θυμάται: «Τον Οκτώβριο, που δεν είχαμε πολλές αγροτικές εργασίες, ο πατέρας μου συγκέντρωνε όλη την οικογένεια για να φτιάξουμε τις βουλίστρες ή β’λίστρες, όπως λέμε στην τηνιακή ντοπιολαλιά τα κατεστραμμένα κομμάτια της ξερολιθιάς».
Σήμερα οι βουλίστρες είναι πολύ περισσότερες από τις «καλοστεκούμενες» ξερολιθιές. Η τεχνική που ακολουθείται από την εποχή την προϊστορικών χρόνων και η διατήρηση της οποίας δεν είναι μόνο χρήσιμη, αλλά αποτελεί μέγιστο θέμα πολιτισμού, χάνεται. Ο εφησυχασμός ότι δεν χρειάζεται πια να παράγουμε τοπικά προϊόντα ούτε να κρατήσουμε τα νερά μας, γιατί μπορούμε να τα αγοράσουμε και τα δύο από άλλα μέρη, καθώς και η πλήρης αδιαφορία της Πολιτείας για τη διάσωσή τους, έχει μετατρέψει τις ξερολιθιές σε ερείπια. Ετσι, σήμερα, τόνοι νερού και γόνιμου εδάφους χάνονται κάθε χρόνο στη θάλασσα, την ώρα που οι νησιώτες χρυσοπληρώνουν τα προϊόντα διατροφής και παρακαλάνε για λίγο υφάλμυρο νερό που έρχεται με την υδροφόρα…
Τρεις λόγοι για τους οποίους είναι πολύτιμη!
1 Συγκρατεί το χώμα και επιτρέπει την ανάπτυξη της γεωργίας σε περιοχές που διαφορετικά θα φύτρωναν μόνο φρύγανα και αγκάθια – αν δεν ήταν εντελώς γυμνές από βλάστηση εξαιτίας των ανέμων. Με την πέτρα ο άνθρωπος κατάφερε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις που θα του επέτρεπαν να επιβιώσει σε δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες και σε αφιλόξενα εδάφη. Τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα, γιατί μπορεί η θάλασσα να αποτελούσε για τους νησιώτες την βασική ανδρική απασχόληση, αλλά οι εναπομείναντες έπρεπε να εξασφαλίσουν τροφή όλο το χρόνο και ίσως να ενισχύσουν τα εισοδήματά τους όταν αυτό ήταν εφικτό. Μην ξεχνάμε ότι οι μεταφορές αγαθών δεν ήταν τόσο διαδεδομένο φαινόμενο όσο σήμερα και η βασική προϋπόθεση για την επιβίωση ήταν η αυτάρκεια σε είδη διατροφής. Οι ξερολιθιές μετέτρεπαν τα επικλινή εδάφη σε επίπεδα και δημιουργούσαν έτσι καλλιεργήσιμη γη. Στις πεζούλες ή αναβαθμίδες αυτές οι νησιώτες καλλιεργούσαν σχεδόν τα πάντα. Κηπευτικά, σιτάρι, όσπρια, αλλού ελιές, αμπέλια και συκιές, ακόμα και αμυγδαλιές στα Επτάνησα που το επιτρέπει το κλίμα. Τα ξηρικά ντοματάκια Σαντορίνης, οι άνυδρες μελιτζάνες, το ξυλάγγουρο, τα πράσινα φασολάκια αποτελούν μερικά από τα πιο γνωστά προϊόντα των νησιών. Ακόμα και βαμβάκι είχαν καταφέρει να καλλιεργήσουν στα χωράφια τους οι νησιώτες με τη σωστή χρήση της πέτρας.
2 Συγκρατεί το νερό της βροχής επιτελώντας ένα διπλό καθήκον. Αφ’ ενός δεν αφήνει το γόνιμο έδαφος να διαβρωθεί και να παρασυρθεί προς τη θάλασσα και αφ’ ετέρου συγκρατεί το πολύτιμο νερό που αργότερα θα καταλήξει σε χειμάρρους, αφού πρώτα έχει ποτίσει πολύ καλά το έδαφος. Σύμφωνα με τον παραδοσιακό τρόπο χτισίματος των αναβαθμίδων στην Τήνο, οι αγρότες δημιουργούσαν μια κλίση στο έδαφος προς το εσωτερικό και ένα περίπου μέτρο πριν από την επόμενη ξερολιθιά άνοιγαν ένα αυλάκι. «Εκεί θα κατέληγε η περίσσεια του νερού – το νερό δηλαδή που περίσσευε αφού είχε πετύχει όλη την καθίζηση που είναι δυνατόν να πετύχει», λέει ο κ. Ματθαίος Βίλλας, γεωπόνος από την Τήνο. «Το αυλάκι αυτό λέγονταν ξερεματιστής γιατί οδηγούσε το νερό στο διπλανό πέτρινο μονοπάτι-κανάλι και από εκεί στο ρέμα, όπου είχαν χτίσει μικρά φράγματα, με ξερολιθιά και λάσπη στο εσωτερικό, για να συγκρατήσουν το περισσευούμενο νερό του χειμώνα για τις καλοκαιρινές καλλιέργειες». Ενας κύκλος ζωής που διαιωνίζεται με τη βοήθεια της πέτρας, της ανθρώπινης επινοητικότητας και τεχνικής.
3 Αποτελούν καταφύγιο της άγριας ζωής, αν εστιάσουμε μόνο στον ρόλο τους ως δίκτυα που προσφέρουν ευνοϊκές συνθήκες ζωής τόσο για την πανίδα όσο και τη χλωρίδα της περιοχής. Στις κοιλότητές τους συναντάμε πολλά είδη λειχήνων που επιτρέπουν αργότερα την εγκατάσταση ανώτερων ειδών, ενώ βρίσκουμε και πολυάριθμα είδη φυτών και ζώων. Εκεί φύονται φυτά όπως ο αμάραντος, το σαπουνόχορτο, και ανάλογα με το κλίμα και την απόσταση από τη θάλασσα, μπορεί να συναντήσουμε αμπέλια και συκιές. Στους βιότοπους αυτούς συχνάζουν επίσης διάφορα είδη σαύρας, φίδια και σαλιγκάρια, ενώ στις σχισμές περνούν στη χειμερία νάρκη πολλά έντομα όπως οι γνωστές μας πασχαλίτσες. Εκεί συντελούνται και τα διάφορα στάδια μεταμόρφωσης της πεταλούδας, οι αράχνες βρίσκουν την τροφή τους και στις μεγάλες κοιλότητες μπορεί να βρούμε σκαντζόχοιρους, τρωκτικά ακόμα και πουλιά. Ενας ολόκληρος βιότοπος συντηρείται ανάμεσα στις πέτρες και προστατεύεται εκεί από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο.
Ένας από τους τελευταίους «πετράδες» αποκαλύπτει τα μυστικά της ξερολιθιάς
Ο κύριος Γιάννης Δελατόλας ή Ντουλάς, όπως είναι το παρατσούκλι του, είναι 77 χρόνων, έχει τρία παιδιά, έξι εγγόνια αλλά αυτό δεν τον σταματά από το να βρίσκεται συνέχεια στα χωράφια για δουλειές. Εχει καμιά εικοσαριά κατσίκες που πρέπει να προσέχει αλλά και κότες, κουνέλια, δυο «δαμαλίδια», όπως λένε τις μικρές θηλυκές γελάδες, πολλά κουνέλια, πρόβατα και ένα γαϊδουράκι. Δεν είναι όμως μόνο αυτές οι ασχολίες του. Ο μαστρο-Γιάννης συνεχίζει να καλλιεργεί τον μπαξέ που έχει, και σαν παλιός πετράς -μάστορας της πέτρας- συνεχίζει να μαστορεύει όταν του δοθεί η ευκαιρία και όταν βρει μεροκάματο.
Δεν φτάσαμε τυχαία σ’ αυτόν. Αλλωστε, είναι μια ξεχωριστή περίπτωση μάστορα στην Τήνο, όχι μόνο γιατί είναι από τους λίγους εναπομείναντες πετράδες αλλά γιατί είναι αυτός που δούλεψε για την αποκατάσταση 110 περιστερώνων του νησιού με τον παραδοσιακό τρόπο αλλά και στην αποκατάσταση των ξερολιθιών με ένα πρόγραμμα LIFE που είχε εγκριθεί παλιότερα.
Η εμπειρία αυτή είναι προϊόν της αγάπης του για την μαστοριά και την πέτρα. «Ηταν το φαΐ μου», μας λέει. «Αλλά την τέχνη δεν μου την έδειξε κανένας πρωτομάστορας. Την έκλεψα μόνος μου με το μάτι. Ο καλός χτίστης πρέπει να ξεχωρίζει την σωστή πέτρα μέσα από τον σωρό. Να μη χάνει χρόνο να την «σκίσει». Εγώ έχτιζα μέχρι και πέντε μέτρα ξερολιθιά την ημέρα», λέει με καμάρι. «Με αυτή την επιδεξιότητα που απέκτησα κράτησα την οικογένειά μου γιατί από τη γεωργία και τα ζώα δεν έβγαινε μεροκάματο».
Από τον κυρ Γιάννη μάθαμε τα μυστικά του χτισίματος της ξερολιθιάς. Μάθαμε πόσο δύσκολο είναι, γιατί «αν την πέτρα δεν την βάλεις σωστά θα κόψει και θα αλλάξει την ισορροπία των αποπάνω. Αλλά κι αν χάσεις ένα πόντο στο κάτω μέρος θα φτάσεις να χάνεις 10 στο επάνω σε ένα ψηλό κτίσμα». Επίσης, δεν θεμελιώνουμε καμιά ξερολιθιά σε χώμα. Πρέπει να καθαρίσουμε το έδαφος και να βρούμε τον βράχο. Βεβαια, τα εδάφη στην Τήνο είναι «ρηχά» και βρίσκεις σταθερό βράχο στους 20 με 50 πόντους. «Τότε μόνο ξεκινάμε το χτίσιμο, όταν το θεμέλιο αγγίζει σταθερό έδαφος».
Οι πέτρες για την ξερολιθιά συλλέγονται συνήθως μέσα από το ίδιο το χωράφι. Αυτό γίνεται για δύο λόγους: για να καθαριστεί το καλλιεργήσιμο έδαφος και για να μην κουβαλούν τις πέτρες από μακριά. Αυτό ήταν επίπονη διαδικασία, αφού τις μετέφεραν στα χέρια ή με την «ξυλογαϊδάρα» – μια τεχνική με σκοινιά, ξύλα και τη βοήθεια του γαϊδάρου.
Οι πέτρες που χρησιμοποιούνταν στα θεμέλια των ξερολιθιών αντιστήριξης λέγονταν «μπατικές». Επρεπε να είναι μεγαλύτερες σε μήκος από τις άλλες και να μπουν μέσα στο χώμα τής πίσω πεζούλας. Μόνον έτσι ήταν στέρεες. Σε όλα τα επίπεδα της ξερολιθιάς και σε διαφορετικές αποστάσεις υπήρχαν «μπατικές» πέτρες. Αυτές έδεναν τον τοίχο με τη γη και λειτουργούσαν σαν καρφιά που εξασφάλιζαν μεγαλύτερη σταθερότητα. Ολες οι άλλες πέτρες μικρότερου μεγέθους που χρησιμοποιούνταν λέγονταν «δρομικές», γιατί ήταν αυτές που φαίνονται στην πρόσοψη.
Η ορολογία όμως αυτή, όπως και η τέχνη της αποκατάστασης ξερολιθιάς, κινδυνεύει σημερα να χαθεί. Ο μαστρο-Γιάννης είναι από τους τελευταίους πετράδες της Τήνου. Η ελπίδα έρχεται από τους Αλβανούς μετανάστες, που ακόμα κι αν δεν ξέρουν την τέχνη της πέτρας είναι πρόθυμοι να τη μάθουν ώστε να συντηρήσουν έτσι ένα σημαντικό κομμάτι της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής μας, που άλλωστε αποτελεί και δική τους παράδοση.
Καταφύγιο για αμπέλια και συκιές!
Το αμπέλι και η συκιά ήταν δύσκολο να πιάσουν στις κλιματολογικές συνθήκες της Τήνου γιατί τα πέντε πρώτα χρόνια, μέχρι δηλαδή τα φυτά να αναπτύξουν ένα ισχυρό ριζικό σύστημα, χρειάζονταν υγρασία που ήταν δύσκολο να διασφαλιστεί τους στεγνούς και καυτούς καλοκαιρινούς μήνες και φυσικά προστασία από τους δυνατούς βοριάδες. Στη βάση των θεμελίων μιας νέας ξερολιθιάς έσκαβαν τις πέτρες στο κάτω μέρος, δημιουργούσαν δηλαδή βαθουλώματα, τις «τακαδούρες», όπως τις λένε στην Τήνο, και τοποθετούσαν εκεί το κοτσάνι από το αμπέλι ή το κλαδί της συκιάς, για να μην τα συνθλίψουν από το βάρος οι πέτρες. Εκεί, με τη βοήθεια της υγρασίας και των θρεπτικών συστατικών του φρέσκου επιφανειακού χώματος που μετέφεραν στη βάση της νέας ξερολιθιάς -μια πάγια τεχνική για να ανανεώνουν το χώμα και να βοηθούν τα νέα φυτά- το φυτό μπορούσε να επιβιώσει την δύσκολη περίοδο των πρώτων χρόνων.
Ιδανικές και για μελίσσια!
Οταν κάποιος νοικοκύρης ήθελε να παραγάγει το δικό του μέλι έφτιαχνε μια ειδική θήκη μέσα στην ξερολιθιά για τις μέλισσες. Αυτές ονομάζονταν μελισσοθυρίδες ή μελισσότρυπες, όπως μας είπε ο μαστρο-Γιάννης από το Σμαρδάκιτο Τήνου. Για να φτιάξουν μελισσοθυρίδες έπρεπε να τοποθετήσουν «ένα λαμπαδάκι δεξιά και ένα αριστερά», δηλαδή μονοκόμματες πέτρες στις δύο πλευρές σε απόσταση περίπου εξήντα πόντων και μία ακόμα μεγάλη μονοκόμματη πέτρα για οροφή. Πάνω από την οροφή συνέχιζαν το κανονικό χτίσιμο της ξερολιθιάς. Η μελισσότρυπα είχε βάθος ένα με ενάμισι μέτρο, ήταν δηλαδή πολύ μεγαλύτερη από την ξερολιθιά, που φτάνει περίπου τους πενήντα πόντους, και όπως καταλαβαίνετε το μεγαλύτερο μέρος της έμπαινε μέσα στη γη. Στην υποδοχή αυτή τοποθετούσαν μια πήλινη κυψέλη και την έκλειναν με μια πέτρα που μπορούσαν να βάζουν και να βγάζουν άνετα. Το ύψος της κάθε κυψέλης ήταν επίσης σημαντικό γιατί δεν έπρεπε να μπαίνει νερό ούτε να φτάνει η πολλή ζέστη και φυσικά να μη φωλιάζει το χιόνι στα ορεινά. Στη βόλτα μας στην Τήνο, ο μαστρο-Γιάννης δεν σταματούσε να αναρωτιέται: πώς είναι δυνατόν να αντέχουν οι μέλισσες στις σημερινές χρωματιστές ξύλινες κυψέλες με τόσο υψηλές θερμοκρασίες; «Μέσα στις πέτρινες κυψέλες των ξερολιθιών, οι συνθήκες ήταν ιδανικές».
| Ποιμαντικές Ενότητες |  |  |  |
| ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ ΝΑΞΟΥ-ΤΗΝΟΥ |
Ποιμαντικές Ενότητες
Καθέδρα : Καθολικός Μητροπολιτικός Ναός Υπαπαντής του Κυρίου
Επωνυμία : Μητροπολιτικός Ναός Υπαπαντής του Κυρίου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού: από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ίδρυσης Ενορίας : από αμνημονεύτων χρόνων
Διεύθυνση : Κάστρο Νάξου - 843 00 ΝΑΞΟΣ
Τηλέφωνο :
Fax : 22850 22470
Εφημέριος : π. Εμμανουήλ Ρεμούνδος
Αναπληρωτής Εφημέριος : π Ριχάρδος Ταράσκεβιτς
Ενορία Αγίου Αντωνίου στην Πάρο
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίου Αντωνίου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού: από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ίδρυσης Ενορίας : 1680
Διεύθυνση : Καθολική Εκκλησία - 844 00 ΠΑΡΟΣ
Τηλέφωνο :
Fax : 22830 51444
Εφημέριος : π Ριχάρδος Ταράσκεβιτς
Ενοριακό Παρεκκλήσιο Αγίου Γεωργίου στη Νάουσα Πάρου
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1994
Έτος ίδρυσης Ενορίας : 1638
Διεύθυνση : Καθολική Εκκλησία Νάουσα Πάρου- 844 00 ΠΑΡΟΣ
Τηλέφωνο :
Fax : 22830 51444
Εφημέριος : π. Ριχάρδος Ταράσκεβιτς
Καθεδρικός Ναός Παναγίας του Ροδαρίου στη Μύκονο
Επωνυμία : Ι. Ναός Παναγίας του Ροδαρίου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1677
Έτος ίδρυσης Ενορίας : 1677
Διεύθυνση : Καθολική Εκκλησία Πλατεία Αλευκάνδρας
846 00 ΜΥΚΟΝΟΣ
Τηλέφωνο : 22830 51474Fax :
Εφημέριος : π. Ριχάρδος Ταράσκεβιτς
Ενορία Αγίου Νικόλαου Χώρας Τήνου
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίου Νικολάου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού: από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1834
Έτος ίδρυσης Ενορίας : από αμνημονεύτων χρόνων
Διεύθυνση : Πόλη Τήνου - 842 00 ΤΗΝΟΣ
Ταχ. Διεύθυνση : T.Θ. 8, 842 00 ΤΗΝΟΣ
Τηλέφωνο :
Fax : 22830 22292
Εφημέριος : π. Μάρκος Φωσκόλος
Καθέδρα : Ενορία Αγίας Τριάδας Κάμπου
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίας Τριάδας
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : 1620
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1760
Έτος ίδρυσης Ενορίας : πριν το 1642
Διεύθυνση : Κάμπος Τήνου - 842 00 ΤΗΝΟΣ
Τηλέφωνο - Fax : 22830 51458 - 22830 31359
Εφημέριος : π. Γεώργιος Ανδριώτης
Ενορία Τιμίου Σταυρού Κτικάδου (δευτερεύουσα Καθέδρα)
Επωνυμία : Ι. Ναός Τιμίου Σταυρού
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1812
Έτος ίδρυσης Ενορίας : από αμνημονεύτων χρόνων
Διεύθυνση : Κτικάδος Τήνου - 842 00 ΤΗΝΟΣ
Τηλέφωνο : 22830 31359 - 22830 51458
Εφημέριος : π. Γεώργιος Ανδριώτης
Ενορία Αγίου Αντωνίου στο Σμαρδάκιτο
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίου Αντωνίου
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1752
Έτος ίδρυσης Ενορίας : από αμνημονεύτων χρόνων
Διεύθυνση : Σμαρδάκιτο Τήνου - 842 00 ΤΗΝΟΣ
Τηλέφωνο : 22830 31359 - 22830 51458
Εφημέριος : π. Γεώργιος Ανδριώτης
Λειτουργός : π. Μάρκος Φώσκολος
Ενορία Αγίου Μιχαήλ Ταραμπάδου
Επωνυμία : Ι. Ναός Αγίου Μιχαήλ
Έτος ανοικοδόμησης πρώτου ναού : από αμνημονεύτων χρόνων
Έτος ανοικοδόμησης υπάρχοντος ναού : 1810
Έτος ίδρυσης Ενορίας : 1789
Διεύθυνση : Ταραμπάδος - 842 00 ΤΗΝΟΣ
Τηλέφωνο : 22830 31359 - 22830 51458
Εφημέριος : π. Γεώργιος Ανδριώτης
|
